د امام علی عليه السلام لنډې ويناوې (31-40) حکمت 31 : (د ایمان ډولونه) وَ سُئِلَ [عليه السلام] عَنِ الْإِيمَانِ فَقَالَ الْإِيمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى الصَّبْرِ وَ الْيَقِينِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ وَ الصَّبْرُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الشَّوْقِ وَ الشَّفَقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِى الدُّنْيَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِيبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَيْرَاتِ وَ الْيَقِينُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى تَبْصِرَةِ الْفِطْنَةِ وَ تَأَوُّلِ الْحِكْمَةِ وَ مَوْعِظَةِ الْعِبْرَةِ وَ سُنَّةِ الْأَوَّلِينَ فَمَنْ تَبَصَّرَ فِى الْفِطْنَةِ تَبَيَّنَتْ لَهُ الْحِكْمَةُ وَ مَنْ تَبَيَّنَتْ لَهُ الْحِكْمَةُ عَرَفَ الْعِبْرَةَ وَ مَنْ عَرَفَ الْعِبْرَةَ فَكَأَنَّمَا كَانَ فِى الْأَوَّلِينَ وَ الْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَ غَوْرِ الْعِلْمِ وَ زُهْرَةِ الْحُكْمِ وَ رَسَاخَةِ الْحِلْمِ فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُكْمِ وَ مَنْ حَلُمَ لَمْ يُفَرِّطْ فِى أَمْرِهِ وَ عَاشَ فِى النَّاسِ حَمِيداً وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الصِّدْقِ فِى الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِينَ فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْكَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْكَافِرِينَ وَ مَنْ صَدَقَ فِى الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَيْهِ وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِينَ وَ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَ أَرْضَاهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ الْكُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى التَّعَمُّقِ وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّيْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ مَنْ كَثُرَ نِزَاعُهُ بِالْجَهْلِ دَامَ عَمَاهُ عَنِ الْحَقِّ وَ مَنْ زَاغَ سَاءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَةُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّيِّئَةُ وَ سَكِرَ سُكْرَ الضَّلَالَةِ وَ مَنْ شَاقَّ وَعُرَتْ عَلَيْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَيْهِ أَمْرُهُ وَ ضَاقَ عَلَيْهِ مَخْرَجُهُ وَ الشَّكُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّمَارِى وَ الْهَوْلِ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلَامِ فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَيْدَناً لَمْ يُصْبِحْ لَيْلُهُ وَ مَنْ هَالَهُ مَا بَيْنَ يَدَيْهِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَ مَنْ تَرَدَّدَ فِى الرَّيْبِ وَطِئَتْهُ سَنَابِكُ الشَّيَاطِينِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَكَةِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ هَلَكَ فِيهِمَا قال الرضى و بعد هذا كلام تركنا ذكره خوف الإطالة و الخروج عن الغرض المقصود فى هذا الكتاب. «د ایمان په هکله یې له امامه وپوښتل وې فرمایل:» ۱ -د ایمان د ستنو پیژندل:ایمان په څلوور ستنو ولاړ دی: صبر ، یقین، عدل او جهاد،صبر هم په څلورو ستنو ولاړ دی : شوق، ویره ، زهد او انتظار. هغه کس چې د جنت شوق لري شهوتونه یې کمیږي او څوک چې د دوزخ له اوره ویریږي له حرامو ډډه کوي او هغه کس چې په دنیا کې زهد او تقوا لري مصیبتونه ورته اسانه ښکاري.او څوک چې د مرګ په انتظار وي په نیکیو کې بیړه کوي. یقین هم په څلورو ستنو ولاړ دی: ځیر او هوښیار نظر،دواقعیتونو حکیمانه اخستل،د زمانې له پیښو عبرت اخستل او د تیرو خلکو د سمې لارې کچ کول. نو چا چې په هوښیارۍ او ځیرتیا سره حقیقتونو ته وکتل، حکمت به ښکاره وویني او چا چې حکمت څرګند ولیده عبرت به وپیژني او چا چې عبرت واخسته ته وا له تیرو خلکو سره یې ژوند کړی دی. او عدل هم په څلورو ستنو ولاړ دی : ژور فکر ، ژور او حقیقت ته رسیدلی علم، ښه قضاوت او په صبر کې استقامت او ټینګتیا. نو چا چې سم فکر وکړ د علم تل ته ورسیده او هغه چې حقیقت ته ورسیده، د شریعت له رڼې چینې خړوب شو، او څوک چې صابر شو په کار کې افراط او زیاتی نه کوي او په خلکوکې به په نیکنامۍ سره ژوند کوي. او جهاد هم په څلورو ستنو ولاړ دی: امر بالمعروف او نهی عن المنکر (کړ مکړ) په هر حال کې رښتیا ویل او له فاسقانو سره دښمني.نو چا چې په معروف امر وکړ، د مومنانو پیاوړی ملاتړی دی ، او چا چې له بدو کارونو نهی وکړه،د منافقانو پوزه یې په ځمکه راکاږله، او هغه کس چې د جنګ په میدان کې صادقانه پایداري او دریدنه وکړه،هغه حق یې ادا کړی دی چې د ده په غاړه وه او څوک چې له فاسقانو سره د ښمني وکړي او دخدای لپاره غوسه وکړي خدای هم دهغه لپاره غوسه کوي او دقیامت په ورځ به هغه خوشاله کړي. ۲. د کفر او شک د ډولونو پیژندل: او کفر هم په څلورو ستنو ولاړ دی : دروغه تلوسه او لټون، جنګ او جدل،له حقه کږیدل، او دښمني کول . نو څوک چې په دروغه تلوسه او لټون پسې لاړ حق ته ونه رسیده،[1] او چا چې جنګ او جدل ته مخه کړه د حق له لیدلو ړوند شواو څوک چې دحق له لارې وغړیده نیکي یې بدي او بدي یې نیکي وانګیرله، او په ګمراهیو کې ډوب شو، او چا چې دښمني وکړه د حق د لارې وهل هغه ته سخت او کار یې ستونزمن او له مشکلاتو وتل ورته سخت شول. او شک هم څلور برخې لري: په خبرو کې جدال، ویره ، شک او دوه زړه توب، او د زمانې پیښو ته تسلیمیدل.نو چا چې جنګ او جدل خپل عادت وګرځاوه د شبهاتو له تیارو به را ونه وځي، او هغه کس چې له هر څه ویریږي همیشه د شاتګ په حال کې وي، او هغه کس چې مردد او دوه زړی وي ، د شیطان تر پښو لاندې به چخڼي شي او هغه کس چې د زمانې پیښو ته تسلیم شو او ددنیا او اخرت تباهۍ ته یې غاړه کیښوده دواړه جهانه به بایلي (د امام ویناوې اوږدې دي او له دې امله چې دلته مونږ لنډې ویناوې رااخلو نو دهغوی له نورو خبرو تیریږو. حکمت 32 : (د ښو کارونو ارزښت) وَ قَالَ [عليه السلام] فَاعِلُ الْخَيْرِ خَيْرٌ مِنْهُ وَ فَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: نیک چاری تر نیک کاره ښه او بد چاری تر بد کاره بد دی. حکمت 33 : (په ښندنه او حساب کتاب کې انډول) وَ قَالَ [عليه السلام] كُنْ سَمْحاً وَ لَا تَكُنْ مُبَذِّراً وَ كُنْ مُقَدِّراً وَ لَا تَكُنْ مُقَتِّراً . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: سخي اوسه خو زیاتوالی مه کوه په ژوند کې حساب کتاب کوه خو سخت نه. حکمت 34 : (د بې نیازۍ لاره) وَ قَالَ [عليه السلام] أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْكُ الْمُنَى . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: تر ټولو ښه بې نیازي د ارمانونو پریښودل دي. حکمت 35 : (موقع پیژندل) وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ أَسْرَعَ إِلَى النَّاسِ بِمَا يَكْرَهُونَ قَالُوا فِيهِ بِمَا لَا يَعْلَمُونَ . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: څوک چې د یو کار په کولو کې چې دخلکو خوښ نه دی بیړه وکړي دهغه په باره کې به خلک داسې خبرې وکړي چې خبر ترې نه دي. حکمت 36 : (اوږده ارمانونه او بد عملونه) وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَلَ . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: د چا چې ارمانونه اوږده دي عملونه یې ناخوښ دي. حکمت 37 : (د جاهلیت دودونه پریږدئ) وَ قَالَ [عليه السلام] وَ قَدْ لَقِيَهُ عِنْدَ مَسِيرِهِ إِلَى الشَّامِ دَهَاقِينُ الْأَنْبَارِ فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَ اشْتَدُّوا بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ مَا هَذَا الَّذِى صَنَعْتُمُوهُ فَقَالُوا خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا يَنْتَفِعُ بِهَذَا أُمَرَاؤُكُمْ وَ إِنَّكُمْ لَتَشُقُّونَ عَلَى أَنْفُسِكُمْ فِى دُنْيَاكُمْ وَ تَشْقَوْنَ بِهِ فِى آخِرَتِكُمْ وَ مَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّةَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ وَ أَرْبَحَ الدَّعَةَ مَعَهَا الْأَمَانُ مِنَ النَّارِ . «د صفین په لاره کې د انبار ښار کروندګرو چې امام ولیده نو له سپرلیو کوز شول او پلې له امامه مخکې په منډو شول. امام چې ولیدل نو وې پوښتل ولې دا کار کوئ ؟ هغوی وویل:دا زمونږ عادت دی او مونږ د خپلو پاچایانو درناوی په دې ډول کوو امام وفرمایل»: په خدای قسم! ستاسو پاچایانو له دغه کاره ګټه ونه کړه. او تاسو په دنیا کې په هغه سره ځانونه کړوئ او په اخرت کې هم په کړاو او مصیبت اخته کیږئ. او هغه کړاو څومره تاوانجن دی چې د عذاب سبب شي، او څومره ګټه وره ده هغه هوساینه چې د دوزخ له اوره امان وي. حکمت 38 : (له خلکو سره د ناستې پاستې اداب) وَ قَالَ [عليه السلام] لِابْنِهِ الْحَسَنِ [عليه السلام] يَا بُنَيَّ احْفَظْ عَنِّى أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً لَا يَضُرُّكَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ وَ أَكْبَرَ الْفَقْرِ الْحُمْقُ وَ أَوْحَشَ الْوَحْشَةِ الْعُجْبُ وَ أَكْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلُقِ يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرَّكَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِيلِ فَإِنَّهُ يَقْعُدُ عَنْكَ أَحْوَجَ مَا تَكُونُ إِلَيْهِ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُ يَبِيعُكَ بِالتَّافِهِ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ كَالسَّرَابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ . «خپل زوي امام حسن(ع) ته یې وفرمایل: ای زویه له ما څلور څیزونه (ښیګړې) زده کړه او څلور څیزونه (خبرداري) یاد ساته تر څو چې په هغو عمل کوې تاوان به نه وینې: الف- ښیګړې ۱: بې شکه تر ټولو قیمتي بې نیازي عقل دی. ۲ : تر ټولو لوی فقر بې عقلي ده.۳:تر ټولو ویروونکې تنهایي خود پسندي ده.۴: او تر ټولو دروند کورنۍ ارزښت نیک اخلاق دي. ب- خبرداري ۱: ای زویه!له بې عقلو سره له دوستۍ ډډه وکړه ځکه چې غواړي به چې تاته ګټه درورسوي خو تاوان به رسوي . ۲: له شوم سره له دوستۍ ځان ساته ځکه چې هغه څه به چې ته ورته سخته اړتیا لرې له تا وسپموي. ۳: له بدکاره سره دوستي مه کوه ګني په ډیره لږه بیه به دې خرڅ کړي. ۴:او له دروغجن سره له دوستۍ ډډه کوه ځکه چې هغه د سراب په شان دی لیرې به درته نزدې او نزدې به درته لیرې ښیی حکمت 39 : (د واجباتو او مستحباتو اصلي مقام) وَ قَالَ [عليه السلام] لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ . او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: مستحب عمل انسان خدای ته نه نزدې کوي که د هغه واجباتو ته تاوان ورسوی. حکمت 40 : (عاقل او بې عقله وپیژنه) وَ قَالَ [عليه السلام] لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ او د خدای سلام دې وي پر هغه ويې فرمایل: د عاقل ژبه د هغه تر زړه شاته ده، او د بې عقل زړه دهغه د ژبې تر شا دی. قال الرضى و هذا من المعانى العجيبة الشريفة و المراد به أن العاقل لا يطلق لسانه إلا بعد مشاورة الروية و مؤامرة الفكرة و الأحمق تسبق حذفات لسانه و فلتات كلامه مراجعة فكره و مماخضة رأيه فكأن لسان العاقل تابع لقلبه و كأن قلب الأحمق تابع للسانه . سید رضي وایی: دا ډیره ارزښتمنه او حیرانوونکې وینا ده چې عاقل سړی بې له فکر او عقله ژبه نه پرانیزي خو د احمق په خوله چې هر څه راځي هغه وایی نو د عاقل ژبه له زړه او د احمق زړه له ژبې حکم اخلي [1] په آیډیالیزم idealism( خیال پرستي او ذهن پرستۍ) نیوکه او د رئالیزم realism (واقعیت پالنې ) پلوي توب